در این میان متخصصان ریه با تأکید بر رشد 5 تا 10 درصدی بیماری آسم در کشور، اگرچه در مورد افزایش این بیماری و کاهش سن ابتلا به آسم در تهران اتفاق‌نظر ندارند اما تأکید می‌کنند که بی‌توجهی به آلودگی هوای تهران، در سال‌های آینده تأثیر خود را نمایان خواهد ساخت. به عقیده کارشناسان، انواع آلاینده‌های خانگی، روی آوردن به غذاهای دارای مواد افزودنی، فست‌فودها احتمال ابتلا به آسم را افزایش می‌دهد؛ یعنی به‌طور کلی هروقت آلاینده‌های محیطی افزایش پیدا کنند، آسم نیز افزایش می‌یابد. به‌طوری که در حال حاضر بیشترین علت مراجعه مردم به متخصصان ریه درصورتی که اعتیاد به سیگار نداشته باشند، بیماری آسم است. گفت‌وگوی ما را با دکتر روزبه نقشین در مورد این بیماری و همچنین توصیه‌های مختلف به بیماران مبتلا به آسم بخوانید.
- آقای دکتر از تعریف آسم شروع کنیم.
آسم در واقع انسداد برگشت‌پذیر برونش‌ها و التهاب در راه‌های هوایی است که در این شرایط بیمار به محرک‌های مختلف در محیط بیرون و داخل خانه و برخی محرک‌های آندوژن پاسخ اغراق‌آمیز می‌دهد.
از نظر شیوع، بین 5 تا 10درصد افراد جامعه به این بیماری مبتلا می‌شوند و می‌توان گفت به‌دلیل صنعتی شدن جوامع، شیوع این بیماری افزایش چشمگیری یافته است به‌خصوص در میان کودکان و نوجوانان؛ ولی آسم در هر سنی می‌تواند وجود داشته باشد.
- به عوامل خطرساز این بیماری هم اشاره می‌کنید؟
ببینید، آسم در میان این گروه‌ها بیشتر دیده می‌شود؛ مادرانی که زیر 20سالگی فرزندشان را به دنیا می‌آورند، نوزادانی که به‌طور زودرس متولد می‌شوند، کودکانی که مادران و پدران سیگاری دارند، افراد چاق در هر سنی، عفونت‌های میکروبی دستگاه تنفس در دوران کودکی که درمان کافی روی آن صورت نگرفته باشد، عفونت‌های دستگاه تنفس، کودکانی که در سال اول تولد برای آنها آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود، کودکانی که قبل از 6 ماه، تغذیه‌ای به جز شیر مادر دریافت کرده‌اند و مهم‌تر از همه عوامل ژنتیک، به‌طوری که اگر در خانواده‌ای آسم یا بیماری‌های آلرژیک دیده شود، احتمال ابتلای فرزندان خانواده به این بیماری خیلی بیشتر است.
- با این حال مسلما بیماری آسم از درجه خفیف تا خیلی شدید قابل تقسیم‌بندی است. هر کدام از این درجات چه علائمی می‌توانند داشته باشند؟
خوشبختانه 70 تا 80درصد مبتلایان، درجات خفیف این بیماری را تجربه می‌کنند. این بیماران یکی از 3 علامت سرفه مزمن، خس‌خس سینه و احساس تنگی نفس هنگام فعالیت را دارند. برای مثال گاهی تنها شکایت بیماران، سرفه است که ممکن است خشک یا همراه با خلط باشد. اغلب در برخورد با عواملی مثل ورزش در هوای سرد، در معرض گرد و غبار و گرده افشانی گیاهان قرارگرفتن و یا استنشاق مواد شیمیایی، سرفه این بیماران بدتر می‌شود. علاوه بر این بسیاری از این بیماران وقتی دچار عفونت ویروسی و میکروبی دستگاه تنفس می‌شوند، در ساعات اولیه بامداد یا شب‌هنگام با سرفه و یا خس‌خس سینه از خواب بیدار می‌شوند. گاهی نیز بیمار به‌جای علائم یادشده احساس سنگینی یا فشار روی قفسه‌سینه دارد و فکر می‌کند که راحت نمی‌تواند تنفس کند.
- خب اگر بخواهیم آسم را در افراد چاق تشخیص دهیم، این تشخیص چگونه است؟
در مورد فردی که اضافه وزن دارد و در هنگام فعالیت دچار خستگی می‌شود و فکر می‌کند آسم دارد، باید گفت با 3 تا 5دقیقه استراحت علائم خستگی چنین فردی کاملا فروکش می‌کند. ولی در مورد آسمی‌ها بین 10 تا 15 دقیقه بعد از فعالیت علائم تنفسی شروع می‌شود و ممکن است 30 تا 60 دقیقه بیمار با خس‌خس سینه و سرفه‌های شدید روبه‌رو باشد.
- آقای دکتر معنی اینکه علائم تنفسی بیمار آسمی دائما در حال رفت و برگشت است، چیست؟
سؤال خوبی است، ببینید مشکل این بیماران این است که به پزشک مراجعه نمی‌کنند چون طی سال‌ها عادت کرده‌اند که در دوره‌هایی از سال دچار علائم سرفه و خس‌خس سینه شوند و این علائم در عرض چند روز فروکش کند. حتی در برخی از بیماران ممکن است در فواصل این دوره‌ها هیچ علامتی وجود نداشته باشد. به همین دلیل است که وقتی علائم بیمار برطرف می‌شود، او به این روند عادت کرده و در نتیجه ضرورتی هم نمی‌بیند که به پزشک مراجعه کند.
- نتیجه این روند چیست؟
نپرداختن به این موضوع بیماری را به سمتی می‌برد که دیگر برونش‌ها قادر به باز شدن نیستند، دلیل آن هم، ایجاد فیبروز و تنگی راه‌های هوایی ریه است.
- با این اوصاف چطور می‌توان این بیماری را از سایر بیماری‌ها تشخیص داد؟
با اخذ تاریخچه دقیق بیماری و سؤالاتی که پزشک از بیمار می‌پرسد و معاینات بالینی، می‌توان پی به‌وجود بیماری برد. اگر پزشک به‌وجود آسم مشکوک شود، از بیمار تست اسپیرومتری به عمل می‌آورد. در این تست اگر تنگی راه‌های هوایی ریه مشخص شود، با تجویز داروی گشاد‌کننده برونش به‌صورت استنشاقی، شاهد افزایش قابل توجه ظرفیت‌های بازدمی خواهیم بود که این امر تشخیص بیماری را هم قطعی خواهد کرد. اگر اسپیرومتری طبیعی باشد (در مبتلایان به آسم خفیف این تست مابین حملات آسم، طبیعی است) از آزمون متاکولین برای تشخیص بیماری استفاده می‌شود. گرفتن عکس از قفسه سینه، انجام سی‌تی‌اسکن از سینوس‌ها و... نیز با تشخیص و نظر پزشک قابل انجام است.
- نیازی به انجام آزمایش خون یا آزمایش‌های دیگر هم هست؟
ببینید، نکته مهم در این میان این است که به جز در موارد بسیار ضروری و نادر هیچ نیازی به انجام آزمایش‌های تعیین حساسیت‌های پوستی و یا انجام آزمایش خون برای تشخیص بیماری نیست.
- خیلی از بیماری‌ها مثل رینیت آلرژیک علائم شبه آسم دارند. تفاوت آسم با این نوع بیماری‌ها به چه شکل است؟
یکی از بیماری‌هایی که خیلی شایع است و حتی از بیماری آسم هم شیوع بیشتری دارد، رینیت آلرژیک است. در این بیماری هم ممکن است بیماران شکایات سرفه و خس‌خس بدون تنگی نفس داشته باشند. به غیراز این بیماری، بیماری‌های مزمن انسدادی ریه (آمفیزم و برونشیت مزمن) ابتلا به عفونت‌های ریوی مثل پنومونی، التهاب یا تنگی حنجره، تنگی راه‌های هوایی فوقانی مثل نای و برونش بر اثر ضایعاتی مثل تومورهای خوش خیم و بدخیم راه‌های هوایی ریه و بعضی اوقات وجود جسم خارجی درون برونش‌ها و برگشت اسید از معده به مری (رفلاکس)، آمبولی شریان ریوی، نارسایی قلب و حتی تنگی عروق کرونر قلب با نشانه‌هایی بروز می‌کنند که ممکن است با آسم اشتباه گرفته شوند. پزشک با انجام سی‌تی‌اسکن و برونکوسکوپی فیبروپتیک و سایر روش‌های تشخیصی، آسم را از این بیماری‌ها افتراق می‌دهد.
- آقای دکتر، آسم چگونه درمان می‌شود؟
تاچند سال پیش درمان آسم با داروهایی مثل تئوفیلین و آمینوفیلین بود که این داروها برونش را گشاد می‌کردند، بود ولی از دو دهه پیش تا‌کنون که مشخص شده التهاب و تورم مخاط راه‌های هوایی عامل ایجاد این بیماری است، سنگ بنای درمان بیماران آسمی تجویز داروهایی با اثرات ضد‌التهابی مثل کورتون است اما چون این بیماران نیاز به تجویز طولانی مدت و گاهی سال‌ها دارو دارند، باید از کورتونی استفاده شود که تا حد امکان حائز اثرات موضعی باشد ولی جذب سیستمیک و عارضه جدی نداشته باشد.
برای همین به جز در موارد خاص که در دوره‌های کوتاه‌مدت به بیماران در زمان حمله، کورتون به‌صورت خوراکی یا تزریقی توسط پزشک مجرب تجویز می‌شود، بیماران هیچ‌گاه نباید اقدام به مصرف کورتون خوراکی یا تزریقی به‌صورت دوره‌ای یا مستمر کنند. به همین جهت تجویز داروهای کورتون‌دار استنشاقی که غالبا جذب نمی‌شوند و در دوزهای متعارف کم‌ترین میزان عوارض جانبی را دارند، با یا بدون تجویز داروهای طویل‌الاثر گشاد‌کننده برونش توصیه می‌شود.
- در این میان می‌توان دوز دارو را کاهش داد؟
یکی از مهم‌ترین نکات در مورد بیماران آسمی این است که این بیماران حتی در زمانی که علائم بیماری با مصرف دارو فروکش می‌کند یا قطع می‌شود، به هیچ عنوان نباید بدون نظر پزشک اقدام به کم کردن میزان دارو یا قطع اسپری تجویز شده کنند و اجازه دهند که پزشک با سؤالات منطقی در ویزیت‌های دوره‌ای و درصورت نیاز تکرار اسپیرومتری تصمیم بگیرد که در زمان مقتضی دوز دارو را کاهش دهد.
- آسم خارج از کنترل یعنی چه؟
مهم‌ترین عامل در کنترل نشدن آسم بیماران، عدم‌تعهد بیمار به مصرف پیوسته و منظم داروهای استنشاقی است و مهم‌ترین نکته که در قریب به 30 تا 50 درصد از بیماران دیده می‌شود، ابتلای همزمان به رینیت و سینوزیت آلرژیک است. درصد قابل‌توجهی نیز با یا بدون علامت دچار رفلاکس اسید از معده هستند. در این موارد غالبا پزشک با بررسی‌های مختلف می‌تواند به تشخیص این بیماری‌ها برسد و با تجویز داروهای مناسب و درمان این بیماری‌ها شانس کنترل آسم هم بالاتر برود.
- به غیراز دارو چه اقدامات دیگری می‌توان برای این بیماران انجام داد؟
گاهی مخصوصا در گروه سنی کودکان و نوجوانان، به بیماران توصیه می‌شود از انجام ورزش خودداری کنند که این بدترین توصیه است زیرا با انجام درمان مؤثر و مناسب، این بیماران باید مانند همه مردم به ورزش و فعالیت‌های عادی تحصیلی و کاری بپردازند. تنها توصیه در هنگام ورزش به این بیماران این است که در هوای سرد قبل از انجام فعالیت ورزشی با حرکات نرمشی خفیف ابتدا خود را گرم کرده و بعد اقدام به فعالیت ورزشی شدید کنند.
- سبک زندگی این بیماران می‌تواند طبیعی باشد؟
ببینید، گاهی اوقات یک مرد یا زن جوان مبتلا به آسم نگران این است که اگر ازدواج کند، نتواند مسئولیت‌های عادی زندگی را به دوش بکشد یا در مورد خانم‌ها شاید فکر کنند که نتوانند بارداری سالمی داشته باشند؛ این یک تفکر متداول و البته اشتباه است. ما به این گروه توصیه می‌کنیم که به هیچ وجه نگران اینگونه مسائل نباشند چون با مشورت پزشک وقتی بیماری با درمان‌های یادشده کنترل شد، به راحتی می‌توانند سبک زندگی طبیعی داشته باشند. در مورد خانم‌ها، دوره بارداری و زایمان با این روش‌ها می‌تواند کاملا طبیعی و بدون خطر باشد.
- و توصیه‌های تغذیه‌ای؟
در مورد نوع تغذیه بیماران آسمی نمی‌توان یک نسخه جامع نوشت. ولی به‌طور کلی غذاهایی که هر بیمار تجربه کرده و مشخص شده که برای او آزاردهنده است، باید از برنامه روزانه حذف شوند. در این میان می‌توان توجه بیماران را به چند گروه غذایی که بالقوه در مبتلایان به آسم مضر هستند، جلب کرد؛ مثل غذاهای بسته‌بندی شده، و کنسروی که حاوی مواد افزودنی و نگه‌دارنده هستند، انواع سوسیس و کالباس، غذاهای پر ادویه، خشکبار دودی، بادام زمینی و کره بادام زمینی، آجیل‌های بوداده، میوه‌هایی مانند خربزه، طالبی، کیوی و توت فرنگی.
البته در مورد توصیه‌های داخل منزل هم باید بگویم در محیط منزل بهتر است حیوانات خانگی به‌خصوص گربه و سگ نگهداری نشوند. اگر سوسک خانگی در منزل وجود دارد، نسبت به از بین بردن آنها با طعمه‌گذاری و سمپاشی مناسب اقدام شود. در سرویس‌های بهداشتی و حمام اگر نشت آب وجود دارد، سبب افزایش رشد قارچ می‌شود، حتما به رفع آن پرداخته شود. در مناطق مرطوب جانداری ذره‌بینی به نام مایت در نقاط مختلف خانه به‌خصوص در تشک و ملحفه رشد می‌کند که بیماران باید با رعایت اصول بهداشتی آن را کنترل کنند.
